Ücretli öğretmenlik dönemine ilişkin sigortalılık tescilinin yapılması talebi (KDK)

T.C. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

(OMBUDSMANLIK)

SAYI : 2025/256-S.25.408

BAŞVURU NO : 2024/10678

KARAR TARİHİ : 09.01.2025

TAVSİYE KARARI

BAŞVURUYA KONU İDARE : SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI

KIRKLARELİ İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

Başvuranın ücretli öğretmenlik yaptığı dönemlere ilişkin sigortalılık

BAŞVURUNUN KONUSU :

tescilinin yapılması talebi hakkındadır.

BAŞVURU TARİHİ : 27.08.2024

I. BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ

1. Kurumumuza yapılan başvuruda, başvuran özetle; 18/10/1999 tarihinden itibaren 1999-2000 öğretim dönemi boyunca İnsan Hakları ve Vatandaşlık dersi kapsamında Kırklareli Merkez Anadolu

Lisesinde ücreti öğretmenlik yaptığını ancak bu döneme ait sigorta bildiriminin yapılmadığını belirterek; ücretli öğretmenlik yaptığı döneme ilişkin sigortalı tescil ve bildiriminin yapılmasını talep etmektedir.

II. İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI

2. Kurumumuzun Kırklareli İl Milli Eğitim Müdürlüğüne hitaben düzenlenen 20/09/2024 tarihli ve sayılı bilgi-belge isteme yazısına cevaben Kırklareli İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından gönderilen 06/11/2024 tarihli ve – – sayılı yazı ile eklerinden; Kurum içi ve kurum dışı yapılan yazışmalar neticesinde geçmiş yıllara dönük sigortalı tescil işleminin yapılamayacağı, 2000 yılı ve öncesinde sigorta yaptırma zorunluluğunun bulunmadığı belirtilmiştir.

Başvuranın ücretli öğretmenlik yapıp yapmadığı, yapmış ise görevlendirme tarihleri ile başvuru eklerinde yer alan Görevlendirme yazısı ile ücret bordrolarına ilişkin işlem tesis edilip edilmeyeceği hususundaki sorularımıza idare tarafından herhangi bir cevap verilmemiştir.

III. İLGİLİ MEVZUAT

3. 18/10/1982 tarihli ve 2709 sayılı T.C. Anayasasının;

3.1. “Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74 üncü maddesinin üçüncü ve dördüncü fıkralarında; “Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi

Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.”

3.2. “Sosyal güvenlik hakkı” başlıklı 60 ıncı maddesinde; “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.”

“Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.”

4. 14/6/2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun “Kurumun Görevi” başlıklı

5 inci maddesinin birinci fıkrasında; “Kurum, idarenin işleyişiyle ilgili şikayet üzerine, idarenin her türlü

eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.”, 5. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Ders görevi” başlıklı 89’uncu maddesinde, “Her derecedeki eğitim ve öğretim kurumları ile Üniversite ve Akademi (Askeri Akademiler dahil), okul, kurs veya yaygın eğitim yapan kurumlarda ve benzeri kuruluşlarda öğretmen veya öğretim üyesi bulunmaması halinde öğretmenlere, öğretim üyelerine veya diğer memurlara veyahut açıktan atanacaklara ücret ile ek ders görevi verilebilir. Ücretle okutulacak ders saatlerinin sayısı, ders görevi alacakların nitelikleri ve diğer hususlar Cumhurbaşkanı kararı ile tespit olunur.” hükmü yer almaktadır.

6. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Sigortalı sayılanlar” başlıklı 4’üncü maddesinde, “(…) a) Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, (…)

c) Kamu idarelerinde;

1) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak

çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar,

2) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili

kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı Devlet

Memurları Kanununun 86 ncı maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar, sigortalı sayılırlar.

Birinci fıkranın (a) bendi gereği sigortalı sayılanlara ilişkin hükümler; (…)

f) Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar, kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (c) bendi kapsamında çalıştırılanlar, (…) hakkında da uygulanır.” Hükmü,

“Prime esas kazançlar” başlıklı 80’inci maddesinin birinci fıkrasında: “4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları aşağıdaki şekilde belirlenir.

a) Prime esas kazançların hesabında;

1) Hak edilen ücretlerin,

2) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler

tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

3) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde

belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı esas alınır.

(…) g) Primlerin hesabına esas tutulacak günlük kazanç, sigortalının, bir ay için prime esas tutulan kazancının otuzda biridir. Ancak günlük kazancın hesabına esas tutulan ay içindeki bazı günlerde çalışmamış ve çalışmadığı günler için ücret almamış sigortalının günlük kazancı, o ay için prime esas tutulan kazancının ücret aldığı gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır.

h) Sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir. Ancak, işveren ve sigortalı arasında kısmî süreli hizmet akdinin yazılı olarak yapılmış olması kaydıyla, ay içerisinde günün bazı saatlerinde çalışan ve çalıştığı saat karşılığında ücret alan sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saati süresinin 4857 sayılı

İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresine göre hesaplanan günlük çalışma saatine bölünmesi suretiyle bulunur. Bu şekildeki hesaplamada gün kesirleri bir gün kabul edilir.

(…) j) Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında ilgili mevzuatı çerçevesinde uzman ve usta öğretici olarak çalıştırılanların prim ödeme gün sayısı 30 günü aşmamak kaydıyla, bir takvim ayı içerisinde hak kazandıkları brüt ek ders ücreti toplam tutarının, prime esas günlük kazanç alt sınırına bölünmesi sonucu bulunur. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda tam sayıdan sonraki küsuratlar dikkate alınmaz (…)” hükmüne yer verilmektedir.

7. 439 sayılı Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Yüksek ve Orta Dereceli Okullar Öğretmenleri ile İlkokul

Öğretmenlerinin Haftalık Ders Saatleri ile Ek Ders Ücretleri Hakkında Kanunun 8’inci maddesinde,

“Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her dereceli okullara meslekten öğretmen bulunmaması halinde:

a) Yüksek dereceli okullara üniversite ve yüksek okul mezunları ile dengi yabancı üniversite ve yüksek okul mezunları, b) Orta dereceli okullara orta öğretim öğretmenliği şartlarını taşıyanlarla ilkokul öğretmenliği yapanlar ve ev işleri dersi için de mesleki ve teknik öğretim kurslarında öğretmenlik yapmakta olanlar, Geçici olarak ücretle öğretmen atanabilirler.

Bunlardan, resmi bir görevi bulunanlara haftada sekiz, resmi görevi bulunmayanlardan yüksek öğretim kurumlarına atananlara oniki, orta dereceli kurumlara atananlara yirmidört saate kadar ders verilebilir.” hükmü; Ek Madde 1’de:“Anaokullarında, anasınıflarında, yetiştirme yurtlarında, okuma yazma kurslarında, gezici köy kurslarında görevli öğretmenler ile ilköğretim kurumlarında görevli sınıf öğretmenleri aylıkları karşılığında haftada 18 saat, branş öğretmenleri 15 saat ders okutmakla yükümlüdürler (…)” hükmü yer almaktadır.

8. 2006/11350 sayılı Milli Eğitim Bakanlığı Yönetici ve Öğretmenlerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine

İlişkin Kararın “Aylık karşılığı ders görevi” başlıklı 5’inci maddesinde, “Kapsama dâhil örgün ve yaygın eğitim kurumlarında görevli; a) Örgün ve yaygın eğitim kurumlarının müdür, müdür başyardımcısı ve müdür yardımcıları haftada 6 saat, b) Okul öncesi ve sınıf öğretmenleri haftada 18 saat, c) Genel bilgi ve meslek dersleri öğretmenleri haftada 15 saat, ç) Atölye ve laboratuvar öğretmenleri haftada 20 saat, ders okutmakla yükümlüdürler. Bu yükümlülük öncelikle alanlarında, alanlarında ders bulunmayanlara ise ihtiyaç hâlinde ve istekleri üzerine alanları dışında ders görevi verilmek suretiyle yerine getirilir.” hükmüne; “Ders ücreti karşılığında görevlendirme” başlıklı 9’uncu maddesinde: “Öğretmen sayısının yetersiz olması hâlinde; a) Yüksek öğrenimli olmak koşuluyla;

1) Bu Karar kapsamındaki yönetici ve öğretmenler dışındaki resmî görevliler ile sınıf öğretmenlerine

ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında haftada 8 saate,

2) Resmî görevi bulunmayanlar ile emeklilere, okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim, özel eğitim ve yaygın

eğitim kurumları ile yabancı uyrukluların eğitim gördüğü geçici eğitim merkezlerinde haftada 30 saate, kadar ek ders görevi verilebilir.

b) İlgili mevzuatında belirtilen esaslara göre uzman ve usta öğretici olarak nitelendirilenlerden;

1) Resmî görevi bulunanlara haftada 10 saate,

2) Resmî görevi bulunmayanlara haftada 40 saate,

kadar, okul öncesi, meslekî ve teknik orta öğretim ile özel eğitim ve yaygın eğitim kurumlarında ek ders görevi verilebilir.” 9. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğünün 2001/39 sayılı “Ders Ücreti Karşılığı

Görevlendirilenlerin Sigortalılıkları” konulu Genelgesinde “… Bakanlığımıza bağlı okul ve kurumlarda ilgi Esasların 9 uncu maddesi hükmü gereğince ders ücreti karşılığı görevlendirilenlerden;

1) Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmayanların, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na

göre sigortalı sayılmaları ve ek ders ücretlerinden söz konusu Kanun hükümlerine göre sigorta primi kesilmesi,

2) Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan emekli aylığı almakta olanların, yararlandıkları ek ders

ücretlerinden aylık sosyal güvenlik destek primi kesilmesi,

3) Sosyal sigortalar kurumundan yaşlılık aylığı almakta olanların, tüm sigorta kollarına (iş kazaları ve

meslek hastalığı, analık, hastalık, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına) tabi tutulmaları ve bu bağlamda ek ders ücretinden sigorta primi kesilmesi,

4) Halen herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olarak çalışmakta olanların, yararlandıkları ek

ders ücretlerinden hiçbir şekilde sigorta primi kesilmemesi, gerekmektedir…”

Düzenlemelerine yer verilmiştir.

IV. KAMU DENETÇİSİ SN. ABDULLAH CENGİZ MAKAS’ IN KAMU BAŞDENETÇİSİ’NE

ÖNERİSİ

10. Kamu Denetçisi tarafından yapılan inceleme ve araştırma neticesinde; başvuranın iddiaları, İdarenin konu ile ilgili açıklamaları, ilgili mevzuat ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirilerek hazırlanan

“Tavsiye Karar Önerisi” Kamu Başdenetçisi’ne sunulmuştur

V. DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE

A. Hukuka, Hakkaniyete ve İnsan Haklarına Uygunluk Yönünden Değerlendirme 11. Başvuran özetle, 18/10/1999 tarihinden itibaren 1999-2000 öğretim dönemi boyunca İnsan Hakları ve

Vatandaşlık dersi kapsamında Kırklareli Merkez Anadolu Lisesinde ücreti öğretmenlik yaptığını ancak bu döneme ait sigorta bildiriminin yapılmadığını belirterek; ücretli öğretmenlik yaptığı döneme ilişkin sigortalı tescil ve bildiriminin yapılmasını talep etmektedir.

12. Kurumumuz tarafından idare ile yapılan yazışmalar neticesinde idare; 2000 yılı ve öncesinde geçen çalışmalara istinaden ücretli öğretmenlere sigorta yaptırma zorunluluğu bulunmadığından bahisle başvuranın sigortalı tescilinin yapılamayacağını belirtmiştir.

13. Öncelikle belirtmek gerekir ki öğretmenlerin istihdam biçimi çeşitlilik göstermektedir. 657 sayılı

Kanunun 4’üncü maddesi kapsamında öğretmenler memur ya da sözleşmeli personel olarak istihdam edilebilmektedir. Bunun yanında anılan Kanunun 86’ncı maddesi kapsamında memur statüsüyle çalışan öğretmenlerin işlerinden geçici olarak ayrılmaları halinde yerlerine vekil öğretmen atanabilmektedir. Son olarak eğitim kurumlarında yeterli öğretmen bulunmaması halinde anılan Kanunun 89’uncu maddesi kapsamında açıktan atanacaklara ücret ile ek ders görevi verilebilmektedir. Bilindiği üzere Anayasanın 128’inci maddesinde kamu hizmeti görevlileriyle ilgili hükümler düzenlenmektedir. Buna göre, devletin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü olduğu kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevlerin, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülmesi gerekmektedir. Bu itibarla söz konusu

öğretmenlerin kural olarak memur veya diğer kamu görevlisi olarak istihdam edilmesi, diğer istihdam biçimlerine ise zorunlu hallerde başvurulması gerekmektedir. Başvuranın görevlendirilmesinin yasal dayanağını oluşturan 657 sayılı Kanunun 89’uncu maddesinde “…veyahut açıktan atanacaklara ücret ile ek ders görevi verilebilir…” hükmünün yer aldığı görülmektedir.

14. Her ne kadar Başvuranın ücretli öğretmenlik yapıp yapmadığı, yapmış ise görevlendirme tarihleri ile başvuru eklerinde yer alan Görevlendirme yazısı ile ücret bordrolarına ilişkin işlem tesis edilip edilmeyeceği hususundaki sorularımıza idare tarafından cevap verilmemiş olsa da başvuru eklerinden; başvuran ’ nın ( ) 18/10/1999 tarihinden itibaren Merkez Anadolu

Lisesinde boş geçen İnsan Hakları ve Vatandaşlık dersinin okutulması için ek ders ücreti karşılığı görevlendirildiğine ilişkin onayların bulunduğu görülmektedir.

15. Bilindiği üzere sosyal güvenlik hakkı Anayasal bir hak olup devletin bu güvenliği sağlamak için gerekli tedbirleri alacağı ise yine Anayasa da tanımlanmış bir görevdir.

16. 657 sayılı Kanunun 4/A ve 86’ncı maddesi kapsamında istihdam edilen öğretmenler sosyal güvenlik yönünden 5510 sayılı Kanunun 4/1-(c) maddesi kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. 657 sayılı Kanunun 4/B maddesi kapsamında sözleşmeli personel statüsünde istihdam edilen öğretmenler ise 5510 sayılı

Kanunun 4/1-(a) maddesi kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. Fiilen çalışılan sürelere ilişkin ise sigorta priminin yatırılması hususu Kanuni bir zorunluluktur. Nitekim idarenin, başvuranın geçmiş yıllara dönük sigortalı tescil işlemlerinin yapılamayacağına ve 2000 yılı ve öncesinde sigorta yaptırma zorunluluğunun bulunmadığı görüşüne dayanak oluşturduğu değerlendirilen T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Personel Genel

Müdürlüğünün 2001/39 sayılı Genelgesinin de bu konuda kısıtlayıcı bir uygulama getirmediği aksine Milli

Eğitim Bakanlığına bağlı okul ve kurumlarda ders ücreti karşılığı görevlendirilenlere yapılan ek ders ücreti ödemelerinden sigorta primi kesilip kesilmeyeceği konusunda duraksamaların giderilmesi ve uygulama bütünlüğünün sağlanmasını amaçladığı aşikardır.

17. Başvuru dosyasında yer alan bilgi ve belgelere istinaden Kurumumuzca yapılan değerlendirme neticesinde; idarenin salt 2000 yılı ve öncesinde sigorta yaptırma zorunluluğu bulunmadığından başvuranın geçmiş yıllara dönük sigortalı tescil işleminin yapılamayacağını belirterek başvuranın ücretli öğretmen olarak fiilen çalıştığı sürelere ilişkin tescil bildiriminde bulunmaması ve sigorta primi ödememesi işlemlerinde hukuka ve hakkaniyete uyarlık bulunmamaktadır.

B. İyi Yönetim İlkeleri Yönünden Değerlendirme 18. İyi yönetim ilkelerine 28/03/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu

Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı 6 ncı maddesinde yer verilmiş olup; ilgili idarenin, Kurumumuzun bilgi ve belge talebine süresi içinde cevap vermediği bu anlamda ‘makul sürede karar verme’, ilkesine uymadığı tespit edildiğinden, İdarenin bahse konu ilkelere uygun davranması önerilmektedir.

VI. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN AÇIKLAMA

19. 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 21’inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, bu

Tavsiye Kararının idareye tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde idare tarafından herhangi bir eylem ya

da işlem tesis edilmezse (varsa) dava açma süresinden kalan süre işlemeye devam edecek olup Kırklareli

İş Mahkemesinde yargı yolu açıktır.

VII. KARAR

Açıklanan gerekçelerle; BAŞVURUNUN KABULÜNE, Başvurana ücret karşılığı ders görevi verilen sürelerin ve bu sürelere ilişkin ödenen ücretlerin tespit edilmesi ile başvuranın bu hizmetinin tescil ve hizmet kütüğüne işlenmesi hususunda KIRKLARELİ İL MİLLİ

EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜNE ve SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞINA TAVSİYEDE

BULUNULMASINA,

6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20’nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, bu karar

üzerine tesis edilecek işlemin otuz gün içinde Kurumumuza bildirilmesinin zorunlu olduğuna, Kararın gereği için BAŞVURANA, KIRKLARELİ İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜNE ve

SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞINA tebliğine; Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisince karar verildi.

Mehmet AKARCA

Kamu Başdenetçisi