Kanunsuz Emir: Üst makamın, astına hukuka aykırı bir talimat vermesi durumudur. Bu emir, Anayasa, kanun, tüzük veya yönetmelik hükümlerine aykırı olabilir. Türk hukukunda, kanunsuz emirlerin yerine getirilmesi ve bu durumlarda doğacak sorumluluklar Anayasa’nın 137. maddesi ve Türk Ceza Kanunu’nun 24. maddesi ile düzenlenmiştir.
Anayasa’nın 137. Maddesi:
“Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu hâlde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.”
Türk Ceza Kanunu’nun 24. Maddesi:
“(1) Kanunun hükmünü yerine getiren kimseye ceza verilmez. (2) Yetkili bir merciden verilip, yerine getirilmesi görev gereği zorunlu olan bir emri uygulayan sorumlu olmaz. (3) Konusu suç teşkil eden emir hiçbir surette yerine getirilemez. Aksi takdirde yerine getiren ile emri veren sorumlu olur.”
Örnek Yargı Kararları:
Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2020/84 E.,2021/1909 K., 08.03.2021: Bu kararda, hiyerarşik yapı içinde amirin verdiği emrin hukuka uygun olması hâlinde, verilen emrin yerine getirilmesinin de hukuka uygun olacağı; ancak, konusu suç teşkil eden emrin hiçbir surette yerine getirilemeyeceği ve aksi takdirde yerine getiren ile emri verenin birlikte sorumlu olacağı vurgulanmıştır.
Anayasa Mahkemesi Kararı, Esas Sayısı: 2012/19: Bu kararda, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “Kanunun Hükmü ve Amirin Emri” başlıklı 24. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “Konusu suç teşkil eden emir hiçbir surette yerine getirilemez.” hükmüne atıf yapılmıştır.
Önemli Hususlar:
Hukuka Aykırı Emir: Eğer bir emir Anayasa, kanun veya diğer mevzuata aykırı ise, memur bu emri yerine getirmez ve durumu amirine bildirir. Amir yazılı olarak emrinde ısrar ederse, memur emri yerine getirir; bu durumda sorumluluk amire aittir.
Konusu Suç Teşkil Eden Emir: Eğer emir suç teşkil ediyorsa, memur bu emri hiçbir surette yerine getiremez. Yerine getirdiği takdirde, hem emri veren hem de yerine getiren sorumlu olur.
Bu düzenlemeler, kamu görevlilerinin hukuka aykırı veya suç teşkil eden emirleri yerine getirmemeleri gerektiğini ve bu tür emirlerin uygulanmasının sorumluluk doğuracağını açıkça belirtmektedir.
