Sayıştay, KİK, Yargıtay ve Danıştay Kararları, Bakanlık Görüşleri

"); pri.document.close(); pri.focus(); pri.print(); pri.close(); }

ÖZET: Hal Bilgi Sistemi’nin kurulmamış olması, Nusaybin ve Midyat ilçelerindeki toptancı hallerinde idarenin denetim ve kontrol görevlerini yerine getirememesine yol açmaktadır. 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 16. maddesi, toptancı hallerinin mal cinsleri, miktarları, fiyatları ve alıcı-satıcı bilgilerini elektronik ortamda tutma yükümlülüğünü belirlemektedir. Bu sistemin kurulması, özel toptancı hali işletmecileri ve belediyelerin sorumluluğundadır. Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından bir yıl içinde bilgi işlem sisteminin kurulması zorunludur; aksi takdirde idari para cezası uygulanacaktır.

Yapılan denetimlerde, belirtilen ilçelerde Hal Bilgi Sistemi’nin mevcut olmadığı tespit edilmiştir. Kamu idaresi, sistemin 2025 yılı içerisinde kurulmasının hedeflendiğini belirtmiştir. Ancak, bu eksiklik, ticaretin şeffaflığını olumsuz etkileyerek mal giriş-çıkışlarının ve ticari işlemlerin kaydedilmesini engellemektedir. Sonuç olarak, kayıt dışı ticaretin artması, hal rüsumlarının düzenli tahsil edilememesi ve piyasa verilerinin sağlıklı bir şekilde oluşturulamaması gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Belediyenin, toptancı hallerde Hal Bilgi Sistemi’ni kurarak ticari işlemleri kayıt altına alması ve kayıt dışı ticareti önlemesi gerekmektedir. Ayrıca, denetim süreçlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi için sistemin düzenli olarak güncellenmesi ve sürekli kontrol edilmesi önem taşımaktadır. Bu adımlar, ticaretin şeffaflığını artırarak üretici ve tüketici haklarının korunmasına katkı sağlayacaktır.

BULGU: Hal Bilgi Sisteminin Kurulmaması Nedeniyle İdarenin Denetim ve Kontrol Görevini Yerine Getirememesi

2024 Yılı Sayıştay Denetim Raporları – Büyükşehir Belediyesi

Belediyenin yetki ve sorumluluğu altında bulunan Nusaybin ve Midyat ilçelerindeki toptancı hallerinde hal bilgi sisteminin kurulmadığı ve bu nedenle idarenin denetim ve kontrol görevini yerine getirmediği tespit edilmiştir.

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un “Malların analizi, kaydı, izlenmesi ve duyurulması” başlıklı 16’ncı maddesinde, toptancı hallerinin halde veya hale bildirilerek işlem gören malların cinsine, miktarına, fiyatına, alıcı ve satıcısına ilişkin bilgileri elektronik ortamda tutmak, hal kayıt sistemi için gerekli olan verileri sağlamak ve bunları sisteme aktarmak, hale giren ve çıkan malları kontrol etmek ve denetlemekle yükümlü olduğu belirtilmiştir. Aynı maddede, bu görev ve yükümlülüklerin yerine getirilmesi için ihtiyaç duyulan bilgi işlem sisteminin kurulmasından ve gerekli teknik donanımın sağlanmasından özel toptancı hali işletmecileri ile belediyelerin sorumlu olduğu hüküm altına alınmıştır.

5957 sayılı Kanun’un geçici 1’inci maddesinde, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde bilgi işlem sistemini kurmayan ve gerekli teknik donanımı sağlamayan toptancı hallerine idari para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Buna göre, toptancı hallerinde mal ve ticari işlemlerin izlenebilirliğini sağlamak amacıyla Hal Bilgi Sistemi’nin kurulması ve işletilmesi mevzuat gereği zorunludur. 5957 sayılı Kanun’un 01.01.2012 tarihinde yürürlüğe girmesiyle birlikte, 01.01.2013 tarihi itibarıyla hal kayıt sisteminin kurulmuş ve aktif hale getirilmiş olması gerekmektedir. Aksi takdirde, belediye idari para cezasına tabi tutulacaktır.

Yapılan incelemelerde, belediyenin yetki ve sorumluluğu altında bulunan Nusaybin ve Midyat ilçelerindeki toptancı hallerinde Hal Bilgi Sistemi’nin kurulmadığı tespit edilmiştir.

Kamu idaresi tarafından verilen cevapta özetle, hal bilgi sistemine yönelik çalışmaların 2025 yılı içerisinde tamamlanmasının hedeflendiği ve sistemin kurulmasına ilişkin hazırlıkların sürdüğü ifade edilmiştir.

Hal Bilgi Sistemi’nin eksikliği, toptancı hallerinde ticaretin şeffaflığını ve düzenliliğini bozarak mal giriş-çıkışlarının ve ticari işlemlerin kayıt altına alınmasını engellemektedir. Bu durum, kayıt dışı ticaretin yaygınlaşmasına, hal rüsumlarının tam ve düzenli tahsil edilememesine, fiyat dalgalanmalarının denetlenememesine ve piyasa verilerinin sağlıklı şekilde oluşturulamamasına yol açmaktadır. Ayrıca, belediyenin hal içindeki ticari faaliyetleri izleyememesi, denetim süreçlerinin etkin şekilde yürütülememesine ve piyasanın düzenlenmesine yönelik gerekli müdahalelerin yapılamamasına neden olmaktadır. Sistemin eksikliği, kamu gelirlerinde kayıplara sebep olurken, üretici ve tüketici arasındaki fiyat dengesinin sağlanmasını da zorlaştırmaktadır.

Belediyenin, yetki ve sorumluluk alanındaki toptancı hallerde Hal Bilgi Sistemi’ni kurarak ticari işlemleri kayıt altına alması, kayıt dışı ticaretin önlenmesini sağlaması, hal rüsumlarının eksiksiz tahsil edilmesini temin etmesi ve piyasa verilerinin sağlıklı bir şekilde oluşturulmasına yönelik gerekli önlemleri alması gerekmektedir. Ayrıca, denetim süreçlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi için sistemin düzenli olarak güncellenmesi ve işleyişin sürekli kontrol edilmesi önem arz etmektedir. Böylece, ticaretin şeffaflığı artırılarak üretici ve tüketici haklarının korunması sağlanabilecektir.