Sayıştay, KİK, Yargıtay ve Danıştay Kararları, Bakanlık Görüşleri

"); pri.document.close(); pri.focus(); pri.print(); pri.close(); }

ÖZET: Doğrudan temin yöntemiyle gerçekleştirilen alımlarda, yeterli piyasa fiyat araştırması yapılmadığı tespit edilmiştir. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddesi gereğince, bu tür alımlarda ilan yapılması ve teminat alınması zorunlu olmamakla birlikte, piyasa araştırması yapılması gerekmektedir. Ancak, 2024 yılı içerisinde gerçekleştirilen birçok doğrudan temin alımında bu araştırmaların eksik olduğu ve aynı ürün için farklı fiyatların ödendiği gözlemlenmiştir.

Örneğin, duvar takvimi baskıları için yapılan ödemelerde, birim fiyatlar arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu durum, yeterli piyasa fiyat araştırmasının yapılmadığını göstermektedir. Ayrıca, teklif veren firmalar arasında organik bağların olduğu ve bu durumun rekabeti olumsuz etkilediği anlaşılmaktadır. İdare, piyasa araştırması sırasında sadece fiyatları değil, ürünlerin teknik özelliklerini ve teslim koşullarını da dikkate almalıdır.

Sonuç olarak, doğrudan temin alımlarında, benzer nitelikteki ürünler için yapılacak piyasa araştırmalarının kapsamlı ve mevzuata uygun bir şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu sayede, kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanımı sağlanabilir ve aynı ürün için farklı fiyatların oluşmasının önüne geçilebilir.

BULGU: Doğrudan Temin İle Yapılan Alımlarda Yeterli Piyasa Fiyat Araştırması Yapılmaksızın İhtiyaçların Temin Edilmesi

2024 Yılı Sayıştay Denetim Raporları – Büyükşehir İlçe Belediyesi

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Doğrudan Temin” başlıklı 22’nci maddesi (d) bendine göre yapılan alımlar ile ilgili yeterince piyasa fiyat araştırması yapılmadığı görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Doğrudan temin” başlıklı 22’nci maddesinde;

“Aşağıda belirtilen hallerde ihtiyaçların ilân yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın doğrudan temini usulüne başvurulabilir:

a) İhtiyacın sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından karşılanabileceğinin tespit edilmesi.

b) Sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olması.

Mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması.

Büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan idarelerin onbeş milyar, diğer idarelerin beşmilyar Türk Lirasını aşmayan ihtiyaçları ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımlar.

Bu maddeye göre yapılacak alımlarda, ihale komisyonu kurma ve 10 uncu maddede sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilir.”

Denilmektedir.

Yukarıda yer alan düzenlemeye göre ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilmesi gerekmektedir. Ayrıca ihale aşaması olmadığı için doğrudan temin yönteminde yapılacak piyasa fiyat araştırması aynı zamanda ihtiyaçların temin fiyatı olacaktır. Bu nedenle de piyasa fiyat araştırması sırasında en uygun fiyat için ihtiyaç konusu mal ve hizmeti en uygun koşullar ile sunan firmalardan teklif alınması önemlidir.

Uygulamada, İdare tarafından 2024 yılı içerisinde doğrudan temin yöntemi ile yapılan bir çok alımda yeterli piyasa fiyat araştırması yapılmamış, aynı ürün için çok farklı fiyatlar ile ödeme yapılmıştır. Şöyle ki;

43,5*62 cm 13 Yaprak 170 Gr Mat Kuşe Dijital Dört Renk Tel Spiralli Baskı (Duvar Takvimi) için yapılan ödemeler;

-26.01.2024 tarihli fatura ile 53,75 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 516.000,00 TL,

-29.01.2024 tarihli fatura ile 53,75 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 516.000,00 TL,

-18.03.2024 tarihli fatura ile 77,50 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 744.000,00 TL,

-15.05.2024 tarihli fatura ile 69,00 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 745.200,00 TL,

-15.05.2024 tarihli fatura ile 180,00 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 727.920,00 TL,

43,5*62 cm 13 Yaprak 170 Gr Mat Kuşe Dijital Dört Renk Kitapçık Baskı (Duvar Takvimi) için yapılan ödemeler;

-23.02.2024 tarihli fatura ile 24,50 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 735.000,00 TL,

-19.03.2024 tarihli fatura ile 77,25 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 741.600,00 TL,

-03.05.2024 tarihli fatura ile 17,70 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 743.400,00 TL,

-21.05.2024 tarihli fatura ile 16,80 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 705.600,00 TL,

43,5*62 cm 13 Yaprak 135 Gr Mat Kuşe Dijital Dört Renk Kitapçık Baskı (Duvar Takvimi) için yapılan ödemeler;

-25.03.2024 tarihli fatura ile 19,80 TL/Adet birim fiyat ile KDV Dahil 712.800,00 TL,

Şeklinde olup, aralarında cüz’i fiyat farkı olması gerekirken fiyatların 16,80 TL + KDV ile 180,00 TL + KDV arasında değiştiği görülmektedir. Ayrıca, yapılan araştırmada aynı dosya için teklif veren firmaların birbiri ile organik bağları olduğu anlaşılmıştır.

Öte yandan, 14670 No.lu Ödeme Emri ile Muhtelif Mutfak Malzemesi Alımı dosyasında; Teklif alınan firmaların birinin adresi Arnavutköy – İSTANBUL, diğeri de Haliliye Şanlıurfa adresinde yerleşik bulunmaktadır. Alınan malzemenin özel bir malzeme olmadığı dikkate alındığında ihtiyacın Eskişehir ilinde bu işleri yapan ve İdarenin de ihtiyacını karşılayan firmaların birinden daha uygun fiyatlar ile karşılanabileceği düşünülmektedir.

Yine, 14670 No.lu Ödeme Emri ile Muhtelif Mutfak Malzemesi Alımı dosyasında; Köpük Tabldot fiyatının 9,25 TL/Adet olduğu, 2761 No.lu ödeme emri belgesi ile başka bir firmada 5 Gözlü Tabldot Köpük Tabak fiyatının 1,50TL/Adet olduğu anlaşılmaktadır. Ürünün Güncel Fiyatı (20.02.2024); xxx Mod 27B Tabdot Köpük Tabak 5 Bölmeli 2,10TL/Adet olup, 14.670 No.lu Ödeme Emri ile yapılan alım fiyatının çok altındadır.

Son olarak da, bir firmadan çok sayıda doğrudan temin dosyası ile yapılan elektrik malzemesi alımında, fiyatlarının piyasa fiyatı ve açık ihalede oluşan fiyatların çok üzerinde olduğu belirlenmiştir.

Kamu idaresi cevabında, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22/d maddesi kapsamında yapılan doğrudan temin alımlarında ilan yapılması ve teminat alınması zorunlu olmamakla birlikte, alım öncesinde görevlendirilen kişilerce piyasa araştırması yapılması gerektiği, bu araştırmanın sadece fiyata değil ürünün teknik özelliklerine, baskı yöntemi, teslim süresi, nakliye durumu gibi unsurlara göre anlamlı farklılıklar gösterebildiği, takvim alımları özelinde gramaj, ebat, baskı yöntemi gibi teknik farkların fiyatlara doğrudan etki ettiği, bazı alımların acil teslim gerekliliği nedeniyle hızlı teslim sunan firmalardan yapıldığı, bu durumun da fiyat farklılıklarına yol açtığı, nakliye dahil ya da hariç teslimlerin de maliyetleri etkilediği, yalnızca “duvar takvimi” ifadesiyle yapılan fiyat karşılaştırmalarının yanıltıcı olabileceği, teklif veren firmalar arasında organik bağ olduğu yönündeki değerlendirmelere karşın belediyenin bu tür ticari veya hukuki ilişkileri bilme ya da inceleme yetkisine sahip olmadığı, mevzuat uyarınca yalnızca teklif geçerliliği, vergi levhası, imza sirküleri, teknik uygunluk ve piyasa koşulları gibi belgelerle işlem yaptığı, firmalarla belediye arasında çıkar temelli bir bağ bulunmadığı, tüm tekliflerin ayrı kaynaklardan alındığı ve ticaret sicil bilgileriyle birlikte dosyalandığı, farklı şehirlerden teklif alınmasının yalnızca fiyat rekabeti değil, stok yetersizliği, teslim süresi ve ödeme koşulları gibi kamu yararına nedenlerle tercih edildiği, köpük tabldot gibi ürünlerde de teknik özelliklere göre fiyat farkı oluştuğu, 5 gözlü, 3 bölmeli, baskılı ya da extra sert tabakların aynı ürün gibi değerlendirilemeyeceği, sonuç olarak bazı kayıt eksikliklerine rağmen fiyat farklılıklarının teknik gerekçelere dayandığı, alımların kamu yararı ve hizmetin gereği doğrultusunda gerçekleştirildiği ve açık ihale zorunluluğu bulunmayan durumlarda dahi piyasa araştırmalarına ilişkin belgelerin güçlendirilmesine yönelik önlemlerin alındığı ifade edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddesinin (d) bendi uyarınca doğrudan temin usulüyle gerçekleştirilen alımlarda, ilan yapılması ve teminat alınması zorunlu olmamakla birlikte, alım öncesinde piyasa fiyat araştırması yapılması zorunludur. Bu usulde, ihtiyaç konusu mal veya hizmetin fiyatının, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından yapılacak araştırmalarla tespit edilmesi esastır. Bu nedenle, aynı nitelikteki ürünlerde ortaya çıkan önemli fiyat farklılıkları, yeterli piyasa araştırması yapılmadığına işaret etmektedir.

İnceleme konusu doğrudan temin dosyalarında, teknik özellikleri benzer ürünlerin farklı fiyatlarla temin edildiği, aynı ürün için bazen üç-dört katına varan bedellerin ödendiği görülmektedir. Kamu idaresi tarafından yapılan savunmada bu fiyat farklılıklarının gramaj, baskı yöntemi, kağıt kalitesi gibi teknik nedenlere dayandığı, bazı alımların acil olması nedeniyle teslim süresi açısından farklı firmalar tercih edildiği ve nakliye dahil/harici teslim gibi detayların fiyatları etkilediği belirtilmiştir. Ancak bu gerekçeler, aynı ürün kalemi üzerinden yapılan fiyat karşılaştırmalarında ortaya çıkan yüksek farkları açıklamakta yetersizdir. Teknik özelliklerin farklı olması halinde her kalem için ayrı ve detaylı piyasa araştırması yapılması beklenir. Bu yönde bir belgeye ya da fiyat analizine dayanmayan açıklamalar yeterli kabul edilemez.

Ayrıca, piyasa araştırması yapılırken sadece fiyat değil, teknik uygunluk, teslim koşulları ve pazar şartları birlikte değerlendirilmeli; en uygun maliyetle ihtiyaç temin edilmelidir. Farklı şehirlerden teklif alınması rekabet açısından fayda sağlayabilir ancak bunun tek başına yeterli olduğu söylenemez. Özellikle kamu idaresinin bulunduğu ilde benzer mal ve hizmeti sağlayan firmalar varken, uzak illerden alınan teklifler nedeniyle nakliye veya teslim süresi gibi etkenlerle daha yüksek bedellere alım yapılması, kaynakların verimli kullanılmadığını göstermektedir.

Teklif veren firmalar arasında organik bağ olduğu yönündeki tespitlere karşılık olarak, idarenin bu tür ilişkileri tespit etme yükümlülüğü bulunmadığı ifade edilmiştir. Ancak kamu alımlarında rekabetin tesis edilmesi esastır. Firma bağlantılarının açıkça görülebildiği veya sürekli aynı gruptan teklifler alındığı durumlarda, idarenin bu hususta daha dikkatli hareket etmesi, gerektiğinde farklı kaynaklara yönelmesi beklenir.

Doğrudan temin alımlarında teknik gerekçelere ve hizmetin sürdürülebilirliğine dayalı bazı açıklamalar bulunsa da, piyasa araştırması sürecinin mevzuata uygun yürütülmediği, benzer nitelikteki ürünler için farklı birim fiyatlarla ödeme yapıldığı, kamu kaynaklarının etkin, ekonomik ve verimli kullanım ilkesiyle bağdaşmayan sonuçlar doğurduğu anlaşılmaktadır.

Sonuç olarak, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Doğrudan Temin” başlıklı 22’nci maddesi (d) bendine göre yapılan alımlar ile ilgili olarak; Tekliflerin ihtiyaç konusu işi yapan/satan firmalardan alınması, aynı ürün için farklı fiyatların oluşmasının önüne geçilmesi, gerekli durumlarda fiyatın e-ticaret sitelerinden araştırılması, nakliyenin maliyet oluşturduğu durumlarda İdareye yakın mesafede bulunan firmalardan teklif alınmak suretiyle yeterince piyasa fiyat araştırması yapılması gerekmektedir.