Çalışma gücü kaybı oranının tespitine dayalı olarak yaşlılık aylığı bağlanması talebi (KDK)

T.C. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

(OMBUDSMANLIK)

SAYI : 2025/1433-S.25.2186

BAŞVURU NO : 2023/6075

KARAR TARİHİ : 10.02.2025

RET KARARI ,TCKN:

Adres:

BAŞVURUYA KONU İDARE : SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI

Başvuranın % 42 engel oranı esas alınarak tarafına yaşlılık aylığı

BAŞVURUNUN KONUSU :

bağlanması talebi hakkındadır.

BAŞVURU TARİHİ : 28.04.2023

I. BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ

1. Başvuran özetle; 18 yıl sigortalılık süresi, 4680 prim ödeme gün sayısı ve %42 engel oranı olmasına rağmen emeklilik talebinin kabul edilmediğini belirterek engel oranı esas alınarak emekliliğini talep etmektedir.

II. İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI

2. Şikâyet başvurusu hakkında Kurumumuzca gerçekleştirilen incelenme ve araştırma kapsamında,

19.06.2023 tarih ve S. sayılı yazımız ile Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığından bilgi ve

belge talebinde bulunulmuş, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından gönderilen 03.10.2023 tarihli ve E– – sayılı cevabi yazıda mevzuat hükümlerine yer verilmek suretiyle özetle; 2.1. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 28 inci maddesinin beşinci fıkrasında; Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının; % 50 ilâ %59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün ve % 40 ilâ %49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanılacağı ve bunların 94 üncü madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabileceğinin hüküm altına alındığı, 2.2. Başvuranın, Başakşehir Çam ve Sakura Hastanesi tarafından düzenlenen 28.09.2022 tarih ve sayılı rapor ile 04.10.2022 tarihindeki 5510 sayılı Kanunun 28 inci maddesinin

/

beşinci fıkrasına göre yaşlılık aylığı talebine istinaden raporunun değerlendirilmek üzere Kurum sağlık kuruluna gönderildiği, Kurum sağlık kurulunun 20.10.2022 tarih sayı ile kararı ile; “Adı geçenin Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin Ek-1 Hastalık Listesinde

Belirlenen Düzeyde Çalışma Gücünü Kaybetmediğine” karar verildiği, sigortalının itirazı üzerine sağlık raporlarının bir kez de Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kuruluna gönderildiği ve Kurulun / sayılı toplantısında 30.11.2022 tarih / sayılı kararı ile “Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespit

İşlemleri Yönetmeliğinin Ek-1 Hastalık Listesinde Belirlenen Düzeyde Çalışma Gücünü Kaybetmediği” kararına istinaden adı geçene Kanunun 28 inci maddesinin beşinci fıkrasına göre aylık bağlanamadığı açıklamalarına yer verilmiştir.

III. İLGİLİ MEVZUAT

3. 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının “Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74 üncü maddesinde, herkesin bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahip olduğu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumunun, idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceleyeceği düzenlenmiştir.

4. 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun “Kurumun Görevi” başlıklı 5 inci maddesi birinci fıkrasında; “Kurum, idarenin işleyişiyle ilgili şikayet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.” düzenlemesi yer almaktadır.

5. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 5.1. “Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları” başlıklı 28 inci maddesinin birinci, dördüncü, beşinci ve son fıkraları; “Yaşlılık sigortasından sigortalıya sağlanan haklar

şunlardır:

a) Yaşlılık aylığı bağlanması.

b) Toptan ödeme yapılması.

…

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25 inci maddenin ikinci fıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalığı veya engelliliği bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından, yararlanamayan sigortalılara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.

Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının; a) % 50 ilâ %59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün, b) % 40 ilâ %49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün, /

malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. Bunlar 94 üncü madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabilirler.

…

Bu maddenin uygulamasına ilişkin usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.” 5.2. “Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu” başlıklı 58 inci maddesinin dördüncü fıkrası; “Kurul, sigortalılar hakkında vazife malullük derecesi, iş kazası ve meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik derecesi tespiti ile çalışma gücünün maluliyeti gerektirecek derecede kaybına ilişkin Kurumca verilen kararlardan itiraza konu olanları inceleyerek karara bağlar.” 6. 12/05/2010 tarihli ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sosyal Sigorta

İşlemleri Yönetmeliği’nin “Yaşlılık aylığından yararlanma” başlıklı 55’inci maddesinin birinci ve üçüncü fıkraları; “Sigortalılara, Kanunun 28, 43 ve 44 üncü maddeleri ile geçici 6 ncı maddesinin yedinci fıkrasında belirtilen şartlarla yaşlılık aylığı bağlanır.

…

Kanunun 28 inci maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarında belirtilen sigortalıların çalışma gücündeki kayıp oranları, yedinci fıkrasında belirtilen sigortalıların erken yaşlanma durumları ile sekizinci fıkrasında belirtilen çocukların başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli olup olmadıkları Kurum

Sağlık Kurulunca tespit edilir. Bunların Kurum Sağlık Kurulu kararlarına karşı itiraz başvurularının sonuçlandırılmasında, bu Yönetmeliğin 50 nci maddesinin birinci fıkrası ve 52 nci madde hükümleri uygulanır.” 7. 28.09.2021 tarih ve 31612 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Maluliyet ve

Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği Yönetmeliğinin; 7.1. “Kapsam” başlıklı 2 nci maddesi (1) Bu Yönetmelik; Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası

Kanununun; …

ç) 28 inci maddesinin beşinci fıkrası ve geçici 4 üncü maddesinin altıncı fıkrasına göre yaşlılık sigortası kapsamında, sigortalıların hangi hallerde çalışma gücünü orta veya hafif düzeyde kaybettiğine, …

ilişkin usul ve esasları kapsar.” 7.2. “Tanımlar” başlıklı 4 üncü maddesi; “(1) Bu Yönetmelikte geçen; …

e) Hafif düzeyde çalışma gücü kaybı: Bu Yönetmeliğe göre çalışma gücünün en az %40-49 arasında kaybedilmesini, …

ifade eder.”

/

7.3. “Orta ve hafif düzeyde çalışma gücü kaybı oranı tespiti” başlıklı 22 nci maddesi; “(1) Kanunun

28 inci maddesinin beşinci fıkrası ile geçici 4 üncü maddesinin altıncı fıkrasının (a) bendinde belirtilen

orta ve (b) bendinde belirtilen hafif düzeyde çalışma gücü kaybının tespitinde hastalık listesi esas alınır.

(2) Sağlık kurulu raporlarında birden fazla hastalık mevcut ise en ağır sekel bulgu dikkate alınır ve

Balthazard formülü uygulanmaz.” 7.4. “Sağlık kurulu raporları” başlıklı 12 nci maddesinin dokuzuncu fıkrası; “(9) Sağlık hizmeti sunucusu tarafından düzenlenen sağlık kurulu raporunda çalışma gücü kaybı veya engel oranı belirtilmiş ise bu oran, Kurum Sağlık Kurulu ve Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu kararlarında bağlayıcı değildir.” şeklindedir.

IV. KAMU DENETÇİSİ ABDULLAH CENGİZ MAKAS’IN KAMU BAŞDENETÇİSİ’NE

ÖNERİSİ

8. Kamu Denetçisi tarafından yapılan inceleme ve araştırma neticesinde, başvuran hakkında tesis edilen işlemde hukuka ve hakkaniyete aykırı bir durumun bulunmadığı değerlendirildiğinden, ret kararı verilmesine ilişkin öneri Kamu Başdenetçisi’ne sunulmuştur.

V. DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE

A. Hukuka, Hakkaniyete ve İnsan Haklarına Uygunluk Yönünden Değerlendirme 9. Başvuran özetle; 18 yıl sigortalılık süresi, 4680 prim ödeme gün sayısı ve %42 engel oranı esas alınarak yaşlılık aylığı bağlanmasını talep etmektedir.

10. Sosyal Güvenlik Kurumunca özetle; başvuranın çalışma gücünü mevzuatta aranan oranda kaybetmediği bu nedenle aylık talebinin reddedildiği ifade edilmiştir.

11. 5510 sayılı Kanunun 28 inci maddesinde çalışma gücünü % 40 ilâ % 49 arasında kaybeden sigortalıların en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları olmaları halinde yaş şartı aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanacağı düzenlenmiştir. Sigortalıların çalışma gücü kayıp oranlarının ne şekilde tespit edileceği ise 28.09.2021 tarihinde yürürlüğe giren Maluliyet ve Çalışma Gücü

Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Hangi hastalıkların hangi seviyede çalışma gücü kaybına neden olduğu Yönetmeliğin ekinde belirlenmiştir. Yönetmeliğe göre çalışma gücünün en az %40-

49 arasında kaybedilmesi “hafif düzeyde çalışma gücü kaybı” olarak tanımlanmıştır.

12. Anılan yönetmelik çerçevesinde gerek Kurum Sağlık Kurulunca gerek Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık

Kurulunca yapılan değerlendirmelerde başvuranın çalışma gücünü yönetmelikte belirlenen düzeyde kaybetmediği sonucuna varılmıştır.

13. Buna göre, başvuranın çalışma gücü kayıp oranının tespitini gerektiren uyuşmazlığın çözümü tıp bilgisini ve uzmanlığını gerektirmektedir. Bu nedenle başvuranın sağlık durumuna yönelik idareden ve başvurandan temin edilen ilgili evraklar, bilirkişi incelemesi yapılmak üzere Adli Tıp Kurumu Başkanlığına gönderilmiştir.

14. Adli Tıp Kurumu Başkanlığı tarafından Kurumumuza 20.12.2024 tarihli üst yazı ekinde gönderilen, Adli Tıp 3. İhtisas Kurulunca düzenlenen / / / Karar numaralı raporda;

“SONUÇ:

Mevcut belgelere ve Kurulumuzda yapılan muayene bulgularına göre;

1-) oğlu 14/08/1980 doğumlu mevcut hastalık ve arızaları, 28/09/2021 tarih ve

31612 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği

hükümleri kapsamında N-5(Diabetes Mellitus) maddesi kapsamında değerlendirildiğinde kişide hafif, orta, ağır düzeyde çalışma gücünü kaybetmemiş olduğu, çalışma gücünü %60(yüzdealtmış)’ını kaybetmemiş olduğu, malul sayılamayacağı, 2-) İlgili mevzuat çerçevesinde başka birisinin sürekli bakımına muhtaç durumda olmadığı oy birliği ile mütalaa olunur.” denilmek suretiyle başvuranın yönetmelikte yer verilen herhangi bir düzeyde çalışma gücünü kaybetmediği sonucuna ulaşılmıştır.

15. Diğer taraftan başvuran, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca tespit edilen çalışma gücü kayıp oranı ile Başakşehir Çam ve Sakura Hastanesi tarafından düzenlenen Engelli Sağlık Kurulu Raporundaki engellilik oranı arasında tutarsızlık olduğunu belirtmekteyse de çalışma gücü kayıp oranı ile engelli sağlık raporlarındaki engel oranının sosyal güvenlik mevzuatı içerisindeki nitelikleri, belirlenme usulleri ve işlevleri farklılık taşıdığı görülmektedir.

16. Nitekim Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik 2 nci maddesinde “31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa tabi sigortalılara bağlanacak sürekli iş göremezlik geliri, malullük aylıkları ile ölüm sigortasından bağlanacak aylıklar (1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması

Hakkında Kanuna göre verilecek fark aylığı miktarının belirlenmesine esas sağlık kurulu raporları hariç)

için istenecek durum bildirir sağlık kurulu raporları bu Yönetmelik kapsamında değerlendirilemez” denilmek suretiyle anılan raporların, dolayısıyla içeriklerinin ve niteliklerinin farklılığına işaret edilmektedir.

17. Bunun yanında, sigortalıların çalışma gücü kayıp oranı Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti

İşlemleri Yönetmeliğindeki esaslar çerçevesinde ve SGK tarafından yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularınca düzenlenen sağlık kurulu raporlarına dayanarak Kurum Sağlık Kurullarınca tespit edilmektedir. Oysa engellilik oranları Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelikteki esaslar çerçevesinde, yine bu yönetmeliğe göre Sağlık Bakanlığınca belirlenmiş sağlık hizmeti sunucularının düzenledikleri sağlık kurulu raporları ile belirlenmektedir.

18. Ayrıca, çalışma gücü kayıp oranına yönelik olarak SGK Kurum Sağlık Kurulu kararlarına yapılan itirazlar 5510 sayılı Kanunun 58 ve 95 inci maddeleri uyarınca Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karar bağlanmakta ve belirlenen oran sosyal güvenlik mevzuatına göre iş göremezlik geliri, malullük ya da yaşlılık aylığı bağlanması işlemlerinde kullanılmaktadır. Engellilik oranına yönelik yapılan itirazlar ise ilgili İl Sağlık Müdürlüğünce yapılan yönlendirme sonrasında gereğine göre yetkili başka bir hastane veya hakem hastanece düzenlenecek yeni bir sağlık kurulu raporuyla neticelendirilmekte ve bu raporlar temel olarak özürlülerin kendilerine sağlanan diğer haklardan ve verilecek hizmetlerden yararlandırılabilmeleri amacıyla düzenlenmektedir.

19. Buna göre, engelli sağlık kurulu raporlarında yer verilen engellilik oranları, ilgililer hakkında sosyal güvenlik yönünden tahsis işlemlerinde doğrudan esas alınamamaktadır.

20. Öte yandan, sigortalı ve hak sahiplerinin meslek hastalığı, malullük, çalışma gücü kayıp oranlarına yönelik iddialarının SGK tarafından kabul edilmediği ve Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu kararlarının yargıya taşındığı durumlarda, Yargıtay tarafından verilen ve yerleşik içtihat haline gelmiş kararlarda, sigortalının çalışma gücü kayıp oranının ve varsa maluliyetin başlangıç tarihinin Adli Tıp Kurumundan

/

alınacak raporla tespit ettirilmesi ve sonucuna göre karar verilmesi gerektiği yönünde hüküm kurulduğu görülmektedir.

21. Yukarıda yer verilen çerçevede Kurumumuzca yapılan değerlendirme neticesinde; başvuranın çalışma gücü kayıp oranının tespitine yönelik olarak Kurum Sağlık Kurulu tarafından verilen ve Sosyal Sigorta

Yüksek Sağlık Kurulu tarafından onanan mütalaa ile Adli Tıp Kurumu ilgili ihtisas kurulundan alınan mütalaanın aynı doğrultuda olduğu göz önünde alındığında, başvuranın % 42 engel oranı esas alınarak yaşlılık aylığı bağlanması talebinin reddi işleminde hukuka ve hakkaniyete aykırılık tespit edilememiştir.

B. İyi Yönetim İlkeleri Yönünden Değerlendirme 22. 28/03/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu

Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı

6 ncı maddesinde yer verilmiş olup; İdarelerin Kurumumuz tarafından istenen bilgi ve belgeleri süresinde

gönderdiği ve “makul sürede karar verme” ve “kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi” ilkelerine uygun davrandığı, yine idare tarafından şikâyetçiye makul sürede cevapların verildiği ancak şikâyetçiye verilen cevaplarda işleme karşı hangi sürede hangi mercilere başvurulabileceğinin gösterilmemiş olması sebebiyle

“karara karşı başvuru yollarının ve süresinin gösterilmesi” ilkesine uygun davranmadığı görülmüş olup, idarenin bahse konu ilkelere de uygun davranması önerilmektedir

VI. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN AÇIKLAMA

23. 6328 sayılı Kanunun “Dava açma süresinin yeniden işlemeye başlaması” başlıklı 21 inci maddesinde, Kamu Denetçiliği Kurumunun inceleme ve araştırmasını, başvuru tarihinden itibaren altı ay içinde sonuçlandıramaması hâlinde durmuş olan dava açma süresinin kaldığı yerden işlemeye başlayacağı belirtilmiştir. Bu kapsamda incelemenin 6 ayda bitirilememe gerekçesi, dava açma süresinin kaldığı yerden yeniden işlemeye başlayacağı hususu ve yargı yolu, başvurana 16/10/2023 tarih ve – /

S. sayılı yazı ile bildirilmiştir.

VII. KARAR

Açıklanan gerekçelerle BAŞVURUNUN REDDİNE; Kararın BAŞVURANA ve SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞINA tebliğine; Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisince karar verilmiştir.

Mehmet AKARCA

Kamu Başdenetçisi

/