Bir Başkan Adayının Seçim Çalışmasına Yönelik Harcamalarının Belediye Bütçesinden Karşılanması (Sayıştay)

BULGU: Bir Başkan Adayının Seçim Çalışmasına Yönelik Harcamalarının Belediye Bütçesinden Karşılanması

2024 Yılı Sayıştay Denetim Raporları – Büyükşehir İlçe Belediyesi

Bir Belediye başkan adayının seçim çalışmasına yönelik harcamalarının belediye bütçesinden karşılandığı görülmüştür.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyenin görev ve sorumlulukları” başlıklı 14’üncü maddesinde;

“Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla;

a) İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor orta ve yüksek öğrenim öğrenci yurtları (Bu Kanunun 75 inci maddesinin son fıkrası, belediyeler, il özel idareleri, bağlı kuruluşları ve bunların üyesi oldukları birlikler ile ortağı oldukları Sayıştay denetimine tabi şirketler tarafından, orta ve yüksek öğrenim öğrenci yurtları ile Devlete ait her derecedeki okul binalarının yapım, bakım ve onarımı ile tefrişinde uygulanmaz.); sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. (Mülga son cümle: 12/11/2012-6360/17 md.) (…) (Ek cümleler: 12/11/2012-6360/17 md.) Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyeler, kadınlar ve çocuklar için konukevleri açmak zorundadır. Diğer belediyeler de mali durumları ve hizmet önceliklerini değerlendirerek kadınlar ve çocuklar için konukevleri açabilirler.

b) (.)10 Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karşılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve işletebilir; mabetlerin yapımı, bakımı, onarımını yapabilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa edebilir; cemevlerinin yapım, bakım ve onarımını yapabilir. (Değişik ikinci cümle: 12/11/2012-6360/17 md.) Gerektiğinde, sporu teşvik etmek amacıyla gençlere spor malzemesi verir, amatör spor kulüplerine ayni ve nakdî yardım yapar ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karşılaşmaları düzenler, yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan öğrencilere, sporculara, teknik yöneticilere ve antrenörlere belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir.

(Ek fıkra: 12/11/2012-6360/17 md.; Değişik: 12/7/2013-6495/100 md.) Belediyelerin birinci fıkranın (b) bendi uyarınca, sporu teşvik etmek amacıyla yapacakları nakdi yardım, bir önceki yıl genel bütçe vergi gelirlerinden belediyeleri için tahakkuk eden miktarın; büyükşehir belediyeleri için binde yedisini, diğer belediyeler için binde on ikisini geçemez.

(İptal fıkra: Anayasa Mahkemesinin 24/1/2007 tarihli ve E. 2005/95, K. 2007/5 sayılı Kararı ile.)

Hizmetlerin yerine getirilmesinde öncelik sırası, belediyenin malî durumu ve hizmetin ivediliği dikkate alınarak belirlenir.

Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur.

Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır.

Belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanı belediye sınırlarını kapsar.

Belediye meclisinin kararı ile mücavir alanlara da belediye hizmetleri götürülebilir. 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu hükümleri saklıdır. (Ek fıkra: 1/7/2006-5538/29 md.)

Sivil hava ulaşımına açık havaalanları ile bu havaalanları bünyesinde yer alan tüm tesisler bu Kanunun kapsamı dışındadır.”

Denilmek üzere belediyelerin görevleri belirlenmiştir.

Kanun’un bu maddesi ile ilgili Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı bulunmaktadır, Şöyle ki;

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14’üncü maddesinin birinci fıkrasında yerel ortak nitelikteki kimi görevler sayıldıktan sonra, ikinci fıkrasında,

“Belediye, kanunlarla başka bir kamu kurum ve kuruluşuna verilmeyen mahalli müşterek nitelikteki diğer görev ve hizmetleri de yapar veya yaptırır.” denilerek, belediyenin görev ve yetkileri genel ve soyut olarak belirtilmiş idi.

Söz konusu fıkra ile belediyelere, yasalarla başka bir kamu kurum ve kuruluşuna verilmeyen yerel ortak nitelikteki hizmetleri yapmak ya da yaptırmak görevi verilmiş; böylece belediyeler, kamu hizmetlerinin görülmesi yönünden “genel görevli” kılınmış idi.

Fıkrada, her ne kadar ‘yasalarla başka bir kamu kurum ve kuruluşuna verilmeyen’, ‘mahalli müşterek nitelikteki’ görevlerden söz edilerek konu yönünden sınır getirilmiş izlenimi yaratılmaya çalışılmış ise de, bu ölçütler soyut olup, belediyeleri ‘genel görevli’ konumdan çıkarmaya yetmediği Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanmıştır.

Bu çerçevede, bahsi geçen fıkra Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiş olduğundan Belediyelerin ‘genel görevli’ konumda olmadıkları, belediyelerin bir görev üstlenebilmeleri için ya bu görevin 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda yer alması veya başka bir Kanun ile bu görevin belediyeye verilmiş olması gerektiği kararlaştırılmıştır.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyenin giderleri” başlıklı 60’ıncı maddesinde;

“Belediyenin giderleri şunlardır:

a) Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler.

c) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri.

i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile engellilere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar.

k) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri.

n) Sosyo-kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler.

o) Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri.

p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler.

r) Şartlı bağışlarla ilgili yapılacak harcamalar.

s) İmar düzenleme giderleri.

t) Her türlü proje giderleri.”

Olarak belirlenmiştir.

298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’un “Propaganda amaçlı yayın ve malzeme dağıtma” başlıklı 57’nci maddesinde;

“Seçime katılan siyasi partiler ve adaylar, seçimin başlangıç tarihinden seçim propaganda süresinin sona ermesine kadar, kendilerini tanıtıcı nitelikte broşür, el ilanları, parti bayrağı, poster, afiş veya ses ve görüntü içeren CD, DVD gibi her türlü yayını dağıtmakta serbesttir. Siyasi partiler ve adayların, bu fıkrada belirtilenler dışında herhangi bir hediye ve eşantiyon dağıtmaları, dağıttırmaları veya bunların üçüncü şahıslar ya da kurum ve kuruluşlar aracılığı ile dağıtılması yasaktır.”

“Matbua dağıtımı” başlıklı 62’nci maddesinde;

“El ilanı mahiyetindeki matbuaları dağıtacak kimselerin seçme yeterliğini haiz olmaları şarttır.

Devlet, katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyelerle bunlara bağlı daire ve müesseseler, İktisadi Devlet teşekkülleri ve bunların kurdukları müesseseler ve ortaklıkları ile diğer kamu tüzel kişiliklerinde memur ve hizmetli olarak çalışanlar, ilan dağıtamazlar.”

“Törenlere ait yasaklar” başlıklı 64’üncü maddesinde;

“Seçim propagandasının başlangıç tarihinden oy verme gününü takip eden güne kadar olan süre içinde, 62 nci maddede sayılı bütün daire, teşekkül ve müesseselerle Bankalar Kanununa tabi teşekküllere ait kaynaklardan yapılan iş ve hizmetler dolayısıyla, (açılış ve temel atma dahil) törenler tertiplemek, nutuklar söylemek, demeçler vermek ve bunlar hakkında her türlü vasıtayla yayınlarda bulunmak yasaktır.”

Düzenlemeleri yer almakta iken Yüksek Seçim Kurulu’nun 2023/1561 sayılı Karar’ında;

“SONUÇ: Yukarıda yapılan açıklamalar ve mevzuat hükümleri çerçevesinde; seçimlerde propaganda serbestliği ve süresi ile uyulması gereken usul ve esaslar aşağıda açıklandığı biçimde düzenlenmiştir.

I- SEÇİMİN BAŞLANGIÇ TARİHİNDEN İTİBAREN (1 Ocak 2024);

E) Propaganda amaçlı yayın ve malzeme dağıtımı Seçime katılan siyasi partiler ve adayların, seçimin başlangıç tarihi olan 1 Ocak 2024 Pazartesi gününden seçim propaganda süresinin son günü olan 30 Mart 2024 Cumartesi günü saat 18.00’e kadar kendilerini tanıtıcı nitelikte broşür, el ilânları, parti bayrağı, poster, afiş veya ses ve görüntü içeren CD, DVD gibi her türlü yayını dağıtmakta serbest olduklarına, belirtilen yayın veya malzemeleri dağıtacak kimselerin on sekiz yaşını doldurmuş bulunmaları gerektiğine (298/57),

Ancak siyasi partiler ve bağımsız adayların, yukarıda sayılanlar dışında herhangi bir hediye ve eşantiyon dağıtmalarının, dağıttırmalarının veya bunları üçüncü kişiler ya da kurum ve kuruluşlar aracı kılınmak suretiyle dağıtılmasının yasak olduğuna (298/57-1),

Siyasi partilerin ve bağımsız adayların, halkın huzur ve refahını bozmamak, yaya veya taşıt trafiğini engellememek koşuluyla önceden izin alınmaksızın tanıtım yeri (stand) açabileceklerine, bu konuda çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümünde seçimin başlangıç tarihi olan 1 Ocak 2024 Pazartesi gününden 20 Mart 2024 Çarşamba günü saat 23.59’a kadar mülki idare amirlerinin, 21 Mart 2024 – 30 Mart 2024 tarihleri arasında ise ilçe seçim kurullarının yetkili olduğuna.

II- SEÇİM PROPAGANDA SERBESTLİĞİNİN BAŞLANGIÇ TARİHİ OLAN 21 MART 2024 TARİHİNDEN İTİBAREN OY VERME GÜNÜNÜ TAKİP EDEN GÜNE KADAR OLAN SÜRE İÇİNDE;

A- Genel bütçe kapsamındaki idareler, özel bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyelerle bunlara bağlı daire ve müesseseler, iktisadi devlet teşekkülleri ve bunların kurdukları müesseseler ve ortaklıkları ile diğer kamu tüzel kişilikleri, umumi menfaatlere hâdim cemiyetler ve 5411 sayılı Kanun’a tabi teşekküllere ait kaynaklardan yapılan iş ve hizmetler dolayısıyla, (açılış ve temel atma dâhil) törenler tertiplenmesinin, nutuklar söylenmesinin, demeçler verilmesinin ve bunlar hakkında her türlü vasıtayla yayınlarda bulunulmasının yasak olduğuna (298/64, Ek 6),

19/12/2023 tarihinde oy birliği ile karar verildi.”

Denilmektedir.

Buna göre, Belediye tarafından bir gider yapılabilmesi için söz konusu giderin belediyelere verilmiş bir görev ile ilgili olması ve yukarıda yer alan gider kalemleri arasında sayılmış olması gider seçim döneminde yapılmış ise, seçim yasaklarına aykırılık teşkil etmemesi gerekmektedir.

Belediye Kanunu’nu 60’ıncı maddesinin (k) fıkrasında yer alan “tanıtma giderleri” kapsamında belediyenin yapmış olduğu faaliyetlerin tanıtımının yapılması ve buna ilişkin ödemelerde bulunulması imkanı bulunmaktadır. Ancak, özellikle seçim dönemlerinde söz konusu harcamaların belediye faaliyetlerinin tanıtımından çok bir başkan adayının tanıtımı şeklinde yapılması yukarıda yer alan mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir. Yüksek Seçim Kurulu Kararında da bu açık bir şekilde ifade edilerek yapılacak çalışmalar bazı esaslara bağlanmıştır.

Uygulamada, belediyenin görevleri arasında yer almayan ve yukarıda belirtilen harcama kalemleri arasında bulunan belediyenin faaliyetlerini tanıtma giderleri kapsamında da değerlendirilemeyecek harcamaların belediye bütçesinden karşılandığı anlaşılmaktadır. Şöyle ki;

-Seçim öncesi üzerinde bir belediye başkan adayının fotoğrafı ve seçim sloganı olan “MERAK ETME SEN” sloganı bulunan bina duvarlarına asılan görsellere ilişkin yapılan ödemeler;

– 3843 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Coşu Apt. için yapılan 900.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3850 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Can Yapı Apt. için yapılan 900.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3251 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Şarhöyük Kutlu Apt. 2 için yapılan 1.020.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3252 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Pamukçu Apt. için yapılan 900.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3852 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Ünlü Apt. için yapılan 660.000,00 TL tutarlı ademe,

– 3855 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Şarhöyük Kutlu Apt. 1 için yapılan 660.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3869 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Önderkent Sitesi için yapılan 996.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3875 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Ömür Mevkii için yapılan 840.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3878 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Karagöz Apt. için yapılan 840.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3913 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Aydınlıkevler Apt. Batı Cephe için yapılan 780.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3915 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Birlik Apt. için yapılan 960.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 3917 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Aydınlıkevler Apt. Doğu Cephe için yapılan 780.000,00 TL tutarlı ödeme,

– 4259 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Akkaş Apt. için yapılan 840.000,00 TL tutarlı ademe,

– 4260 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Kırçıllar Apt. Kuzey Cephe için yapılan 900.000,00 TL tutarlı ademe,

– 4261 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile İlahiyat Cami Karşısı için yapılan 840.000,00 TL tutarlı ademe,

– 4263 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Geçit Apt. için yapılan 1.020.000 TL tutarlı ödeme,

– 4264 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Seyman Apt. (Shell yanı) için yapılan 1.020.000,00 TL tutarlı ödeme

– 4265 No.lu Ödeme Emri Belgesi ile Kırçıllar Apt. için yapılan 900.000,00 TL tutarlı ödeme,

Şeklinde olup toplamda 15.756.000,00 TL’dir. (2023 Yılında 5 adet duvar cephesi kiralanmış olup, Pamukçu Apt. için 501.500,00 TL, Önderkent Sitesi için 501.500,00 TL, Geçit Apt. için 501.500,00 TL, Aydınlıkevler Apt. Doğu için 501.500,00 TL ve Aydınlıkevler Apt. Batı için 501.500,00 TL olmak üzere toplam 2.507.500,00 TL ödeme yapılmıştır.)

Yine, 4412 ve 4450 yevmiye no.lu ödeme emirleri ile yapılan ödemelerin, bir belediye başkanının adaylık konuşması olduğu ve genel siyasete ilişkin konuşmalar yapılmak suretiyle programın belediye faaliyetlerinin tanıtımının ötesine geçtiği görülmüştür.

Aynı şekilde, 6333 yevmiye no.lu ödeme emri ile yapılan ödeme de Sakarya Gazetesi İnsert Baskısı adı altında “Seçim Gündemi” başlığı ile bir başkan adayının tanıtımı yapılmıştır.

Ayrıca, bunların dışında da belediye tarafından belde halkına açık bir duyuru yapılmadan çok sayıda “BİLGİLENDİRME TOPLANTILARI” adı altında faaliyet yapıldığı, bu faaliyetler ile ilgili organizasyon gideri ve otobüs kiralama bedeli ödendiği anlaşılmaktadır.

Kamu idaresi cevabında, mevcut belediye başkanının ilgili mevzuatlar uyarınca 31 Mart 2024 tarihine kadar görev ve yetkilerini tam olarak sürdürdüğü, bu süreçte yapılan tanıtım faaliyetlerinin yasal çerçevede, kamu hizmetinin sürekliliği anlayışıyla gerçekleştirildiği, kullanılan sloganların seçim dönemine özgü olmayıp belediyenin kurumsal kimliğinde uzun süredir yer alan ifadeler olduğu ve herhangi bir siyasi aday veya parti lehine propaganda amacı taşımadığı ifade edilmiştir. Tanıtım materyallerinin içeriğinde yalnızca belediyenin kamu hizmetlerine, projelerine, yatırımlarına ve sosyal faaliyetlerine yer verildiği, siyasi sembol, çağrı ya da taraflı ifade bulunmadığı, yayının başlık ve genel formatının ilgili basın organının editör tercihleri doğrultusunda şekillendiği belirtilmiştir. Yapılan harcamaların, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14 ve 60. maddeleri kapsamında kamu hizmetlerinin tanıtımına yönelik olup belediye bütçesinden yasal olarak karşılandığı, sürecin tamamen şeffaf biçimde yürütüldüğü, kamu zararına yol açılmadığı, kişisel çıkar sağlanmadığı ve siyasi propaganda amacı taşımadığı ifade edilmiştir.

Belediyeler tarafından gerçekleştirilecek her türlü harcamanın, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14’üncü maddesiyle belirlenen görev ve yetki alanı kapsamında olması gerekmektedir. Aynı Kanun’un 60’ıncı maddesi ise ancak belediye görevleriyle doğrudan ilişkili harcamaların belediye bütçesinden karşılanabileceğini düzenlemektedir. Bu bağlamda, belediyeler yalnızca kamu yararı taşıyan, mahalli müşterek ihtiyaçlara yönelik faaliyetleri gerçekleştirmek ve bu kapsamda tanıtım harcamaları yapmakla yetkilidir.

Seçim döneminde kamu kaynaklarının kullanımına ilişkin sınırlamalar 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’un 57, 62 ve 64’üncü maddelerinde açıkça belirlenmiştir. Bu hükümlere göre, kamu kurumları tarafından seçim süresince propaganda mahiyetindeki faaliyetlerin gerçekleştirilmesi, doğrudan veya dolaylı şekilde aday lehine malzeme dağıtımı veya organizasyon yapılması yasaklanmıştır. Ayrıca, Yüksek Seçim Kurulu’nun 2023/1561 sayılı Kararı da bu yasakların kapsamını genişletmiş, seçim dönemi boyunca kamu kaynaklarıyla yapılan iş ve hizmetlerin tanıtımı dahi olsa açılış, temel atma, ilan vb. faaliyetlerin propaganda aracına dönüştürülmemesi gerektiğini vurgulamıştır.

Kamu idaresi cevabında, yapılan harcamaların belediyenin kurumsal faaliyetlerinin tanıtımına yönelik olduğu, kullanılan sloganların sürekli olarak yürütülen halkla ilişkiler faaliyetlerinde yer aldığı, içeriklerin siyasi anlam taşımadığı ve insert başlıklarının gazete editörünce belirlendiği ifade edilmiştir. Ancak fiili uygulama incelendiğinde, tanıtım faaliyetlerinin biçimi, içeriği, zamanlaması ve kullanılan görseller itibarıyla doğrudan bir başkan adayının tanıtımı işlevi gördüğü, dolayısıyla seçim yasakları kapsamında değerlendirilmesi gereken bir nitelik taşıdığı görülmektedir.

Belediyenin görev ve yetkileri çerçevesinde kamu hizmetlerinin tanıtımı mümkündür; ancak bu yetki, seçim döneminde kişisel propaganda aracı haline dönüşmemelidir. Kullanılan sloganın daha önce kullanılmış olması, söz konusu içeriğin seçim döneminde ve adayın görseliyle birlikte kamuya yansıtılması durumunu hafifletmemektedir. Bu nedenle, ilgili dönemde gerçekleştirilen ve aday lehine etkide bulunduğu değerlendirilen tanıtım faaliyetlerinin, kamu hizmeti tanıtımı kapsamında değil, aday lehine siyasi propaganda olarak yorumlanabilecek nitelikte olduğu anlaşılmaktadır.

Sonuç olarak, belediye tarafından yapılan tanıtım giderlerinin belediye faaliyetlerinin tanıtımı ile sınırlı tutulması, başkan adaylarının tanıtım giderleri ve seçim faaliyetleri ile ilgili giderlerin belediye bütçesinden karşılanmaması, yapılan harcamaların Yüksek Seçim Kurulu Kararına uygun yapılması gerekmektedir.