Sayıştay, KİK, Yargıtay ve Danıştay Kararları, Bakanlık Görüşleri

"); pri.document.close(); pri.focus(); pri.print(); pri.close(); }

ÖZET: Tefenni Belediyesi’nin 2024 yılı Sayıştay Denetim Raporu, belediyenin mali yapısının sürdürülebilir olmadığını ortaya koymaktadır. İncelemeler sonucunda, belediyenin kamu idarelerine olan vergi ve prim yükümlülüklerini zamanında yerine getiremediği, personel maaşlarını ödemekte zorluk yaşadığı ve harcamalarını tasarruf ilkelerine uygun yönetemediği belirlenmiştir. Bu durum, ceza ve faiz gibi yaptırımlarla sonuçlanmakta, mali istikrarı tehdit etmektedir. 5018 sayılı Kanun’un ilgili maddeleri gereğince, belediye başkanları stratejik plan ve bütçelerin hazırlanmasından sorumlu olup, kaynakların etkin kullanımı için gerekli önlemleri almak zorundadır.

2024 yılı itibarıyla, Tefenni Belediyesi’nin faaliyet borcu 77.483.954,51 TL olarak kaydedilmiştir. Ayrıca, ödenecek vergi ve sosyal güvenlik kesintileri toplamda 40.995.202,03 TL’ye ulaşmaktadır. Son üç yıl içinde mali sonuçların olumsuz bir seyir izlediği ve personel maaşlarının sürekli gecikmeli ödendiği gözlemlenmiştir. Bu durum, mal ve hizmet alımlarında da gecikmelere yol açmakta, ek mali yükler doğurmaktadır. Örneğin, akaryakıt alımları için ödenen gecikme bedelleri ve kredi kartı tahsilatları nedeniyle oluşan komisyon giderleri, belediyenin mali yapısını daha da zayıflatmaktadır.

Belediyenin mali yönetiminde yaşanan bu sorunlar, görev ve sorumlulukların yerine getirilmesini zorlaştırmakta ve gelecekte sağlıklı mali politikaların geliştirilmesini engellemektedir. Kamu idaresi, bu durumu düzeltmek için gerekli önlemleri alacağını belirtmiş, gelir-gider dengesinin sağlanması ve borç stokunun kontrolü gibi adımların atılacağını ifade etmiştir. Ancak, bu önlemlerin etkin bir şekilde hayata geçirilmesi, mali yapının sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahiptir.

BULGU: Belediye Mali Yapısının Sürdürülebilir Bir Durumda Olmaması

2024 Yılı Sayıştay Denetim Raporları – Büyükşehir Olmayan İl Kapsamında Yer Alan İlçe Belediyesi

Tefenni Belediyesi hesap ve işlemleri ile mali tablolarının incelenmesinde, Belediyenin kamu idarelerine olan vergi, prim, pay vb. yükümlülükleri ile alacaklılarına olan ödemelerini zamanında yerine getiremediği, personel maaşlarını zamanında ödeyemediği, harcamalarını tasarruf ilkeleri doğrultusunda yönetmediği ve bu nedenle ceza, faiz, zam ve icra gibi birçok yaptırımla karşı karşıya kaldığı görülmüştür.

5018 sayılı Kanun’un “Hesap Verme Sorumluluğu” başlıklı 8’inci maddesinde “Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.” Denilmiştir.

Belediyelerde üst yönetici konumunda olan Belediye Başkanları, idarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, malî yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi, izlenmesinden meclislerine karşı sorumludurlar. Üst yöneticiler, bu sorumluluğun gereklerini harcama yetkilileri, malî hizmetler birimi ve iç denetçiler aracılığıyla yerine getirmektedirler.

Belediye başkanlarının görev ve yetkileri, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 38’inci maddesinde sayılmıştır. Söz konusu Madde’nin (a) fıkrasına göre, Belediye Başkanı Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumakla görevlidir. Belediye başkanının (b) fıkrasına göre “Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak,” (f) fıkrasına göre, “Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek” görevleri de bulunmaktadır.

Bu çerçevede, beş yıllık yapılan stratejik planlamaya uygun olarak yıllık bütçeler hazırlanmaktadır. Cari yıl içerisinde yapılması düşünülen giderler ve toplanacak gelirleri içeren bütçelerin fayda ve maliyet unsurları göz önünde tutularak verimlilik, etkinlik, tutumluluk ilkeleri ile uluslararası standartlara uygun olarak hazırlanıp ve uygulanması gerekmektedir. Sağlıklı bir ihtiyaç planlaması yapmayı gerektiren bu süreç içerisinde, mevcut kaynakların dikkate alınarak hareket edilmesi zorunludur. Aksi takdirde mali yapının bozulma riski gündeme gelecek, gelirler giderleri karşılayamayacak ve sürdürülebilir bir kurumsal mali yönetimden bahsedilemeyecektir.

Konu ile ilgili Tefenni Belediyesine ait mali yapı incelenmiştir. 2024 yılı kesinleşmemiş bilançosuna göre, Belediyenin bütçe emanetlerinde kayıtlı 77.483.954,51 faaliyet borcu olduğu görülmektedir. Bunun yanında ödenecek vergi ve fonlar hesabında 33.483.803,41 TL ve ödenecek sosyal güvenlik kesintileri hesabında 7.511.399,62 TL tutar olduğu görülmektedir. Bunun haricinde 368 nolu Vadesi Geçmiş Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler Hesabında 16.656.671,20 TL kayıtlı tutar bulunmakta olup, vadesi geçtiği halde bu hesaba kaydedilmeyen vergi ve SGK’ya ait borçlar bulunduğu dikkate alındığında bu rakamın daha da artacağı şüphesizdir. Ayrıca uzun vadeli yabancı kaynaklar içerisinde kayıtlı olan 15.265.604,20 TL bankalara ait borç bulunmaktadır. Son üç yıllık döneme ait faaliyet sonuçlarındaki (2024 Yılı: 56.604.625,53 TL) (2023 Yılı: 33.941.257,44 TL) (2022 Yılı:17.851.473,85 TL) dönem olumsuz sonuçlarının giderek artış eğiliminde olması da Belediyenin mali yapısındaki kötü gidişatı ortaya koymaktadır.

Bu durum, personel maaşlarının zamanında ödenememesine (2024 yılında sürekli gecikmeli ödeme yapılmış ve Ekim, Kasım Aralık maaşları 2025 Ocak ayı itibariyle henüz ödenmemiştir) sebep olduğu gibi, yapılan mal ve hizmet alımları ile yapım işlerine ait ödemelerin zamanında yapılamamasına ve Belediye aleyhine alacak davaları açılmasına ve ilave masrafların bütçeden karşılanmak durumuna sebep olmaktadır. Ya da akaryakıt alımı yapılan firmalara zamanında ödeme yapılamaması dolayısıyla ödenen gecikme bedellerine (2024 yılında üç petrol istasyonu için toplam 193.297,97 TL ödenmiştir.) ait örneklerde olduğu gibi İdarenin ilave külfetlere katlanma zorunluluğunu meydana getirmektedir.

Giderlerin ödenememesi karşısında, kredi kartlarıyla yapılan tahsilatların banka hesabına geçmesi için gerekli olan 18 gün beklenmemekte ve erken para çekme işlemi dolayısıyla 01.01.2024-31.10.2024 tarihleri arasında bankaya 624.189,64 TL komisyon gideri ödenmiştir. Bunun yanında Doğrudan Borçlandırma Sistemi (DBS) kapsamında bankada açılan ek hesabın kullanımı neticesinde 2024 yılında 2.052.515 TL toplam faiz tahakkuku yapılmış ve bunun 1.153.216 TL’si ödenmiş aradaki fark ödenememiştir.

Hal böyle olmasına rağmen, belediye hizmet binası dışındaki bir taşınmazda baştan sonra onarım yapılarak makam odası yaptırıldığı ve tefrişat alındığı, inşaat ömrünü tamamlamış sayılabilecek metruk haldeki bazı taşınmazların iki-üç yıl önce sadece dış cephelerinin yaptırıldığı ve aradan geçen süre zarfında bu imalatların da ömrünü tamamladığı, belediyenin çeşitli konserlere yüksek sayılabilecek ödemeler yaptığı, bütçe içi işletme içerisinde yer alan akaryakıt istasyonlarından veresiye verilen yakıt bedellerinin tam olarak tahsil edilemediği, sağlık birimi olmamasına rağmen insanların kendilerinin de kolayca yapabileceği tansiyon, şeker gibi basit düzeydeki ölçümler için iki adet hemşire ve iki adet hemşire yardımcısı istihdam edildiği (2024 yılında dört personele toplam 1.440.741,58TL maaş ödemesi yapılmıştır.), ilçedeki vatandaşların hastaneye taşınması için hasta nakil aracı ve şoförü kiralandığı (araç kiralama ve şoför maaşı için 2024 yılında toplam 1.024.189,01 TL ödeme yapılmıştır) gibidurumlar tespit edilmiştir. Bu örnekleri daha da çoğaltmak mümkün olup, bu tür harcamalar mali yapıya ait olumsuz yapıyı daha da kötüleştirmektedir.

Bu hali ile, Belediye’nin görev, yetki ve sorumlulukları yerine getirmesi mümkün görünmediği, ileriye dönük sağlıklı, uygulanabilir ve gerçekçi mali politikalar üretmesi ve uygulaması imkânının bulunmadığı, mali yapının sürdürülebilir bir durumda olmadığı değerlendirilmektedir.

Kamu idaresi tarafından bulguya verilen cevapta, Belediye mali yapısının sürdürülebilir bir yapıya kavuşması için Başkanlık ve tüm karar organları olarak gerekli önlemler alınarak çalışmalar hızla tamamlanacaktır denilmektedir. Bu kapsamda; kurum gelir-gider dengesinin gözetilmesi, borç stokunun kontrol edilmesi, tasarruf tedbirlerinin hayata geçirilmesi, bütün yönleriyle sağlıklı bir ihtiyaç planlaması yapılması ve buna uygun hareket edilmesi gerektiği düşünülmektedir.